โรงเรียนยุพราชวิทยาลัย (อักษรย่อ: ย.ว.;อังกฤษ: Yupparaj Wittayalai School) เป็นโรงเรียนรัฐบาลแห่งแรกของภาคเหนือ และโรงเรียนสหศึกษาของรัฐบาลประจำจังหวัดเชียงใหม่ เปิดสอนตั้งแต่ระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 1 ถึง 6 สังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษา เขต 34 (เชียงใหม่-แม่ฮ่องสอน)

โรงเรียนยุพราชวิทยาลัย (อักษรย่อ: ย.ว.;อังกฤษ: Yupparaj Wittayalai School) เป็นโรงเรียนรัฐบาลแห่งแรกของภาคเหนือ และโรงเรียนสหศึกษาของรัฐบาลประจำจังหวัดเชียงใหม่ เปิดสอนตั้งแต่ระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 1 ถึง 6 สังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษา เขต 34 (เชียงใหม่-แม่ฮ่องสอน) สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน กระทรวงศึกษาธิการ เป็นสถานศึกษาในพระอุปถัมภ์ของสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี โรงเรียนก่อตั้งขึ้นในปี พ.ศ. 2432 โดยมีชื่อแรกตั้งว่า “โรงเรียนเมืองนครเชียงใหม่” และเมื่อวันที่ 24 ธันวาคม พ.ศ. 2448 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ขณะดำรงพระอิสริยศยศเป็น สมเด็จพระยุพราชในรัชกาลที่ 5 ได้พระราชทานนามโรงเรียนใหม่ว่า “โรงเรียนยุพราชวิทยาลัย” ซึ่งมีความหมายว่า “โรงเรียนของสมเด็จพระยุพราช (สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ สยามมกุฎราชกุมาร)”

ประวัติโรงเรียน

โรงเรียนยุพราชวิทยาลัยเป็นโรงเรียนรัฐบาลแห่งแรกของจังหวัดเชียงใหม่สร้างขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2432 และได้รับการสถาปนาขึ้นเป็นโรงเรียนตัวอย่างประจำมณฑลพายัพ หรือโรงเรียนตัวอย่างประจำ ภาคเหนือเมื่อปี พ.ศ. 2442 ตามพระบรมราโชบาย ของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 ในการขยายการศึกษาออกสู่หัวเมือง เพื่อแก้ปัญหาการขาดแคลนบุคลากร และความต้องการจัดการ ศึกษาเพื่อความเป็นเอกภาพของชาติโดยได้ออก”ประกาศจัดการเล่าเรียนในหัวเมือง” เมื่อวันที่ 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2441 ความว่า
…ความเจริญของคนทั้งหลายย่อมเกิดแต่ความประพฤติชอบ และการเลี้ยงชีวิตโดยชอบเป็นที่ตั้ง ครั้นทั้งหลายจะประพฤติชอบ แลจะหาเลี้ยงชีวิตโดยชอบนั้นเล่า ก็ย่อมอาศัยการได้ศึกษาวิชา ความรู้ ในทางที่จะให้บังเกิดประโยชน์ มาแต่ย่อมเยาว์ และฝึกซ้อมสันดานให้น้อยในทางสัมมาปฏิบัติและเจริญปัญญา สามารถในกิจการต่างๆ อันเป็นเครื่องประกอบการหาเลี้ยงชีพเมื่อเติบใหญ่ จึงเชื่อว่าได้เข้าสู่ทางความเจริญ… บัดนี้การฝึกสอนในกรุงเทพฯเจริญแพร่หลายมากขึ้นแล้ว สมควรจะจัดการฝึกสอนให้หัวเมืองได้เจริญขึ้นตามกัน…

สำหรับเมืองเชียงใหม่ซึ่งเป็นหัวเมืองใหญ่ของมณฑลพายัพนั้น พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงมี พระราชประสงค์ จะให้จัดเป็นโรงเรียนตัวอย่างและฝึกอบรมกุลบุตรกุลธิดา ให้รู้ธรรมเนียมการหนังสือ และฝึกหัดลายมือ ให้ใช้เป็นเสมียนได้ วิชาคิดเลขและวิชาช่างที่เป็นประโยชน์ และธรรมเนียมต่างๆ ที่เป็นคุณแก่แผ่นดิน ยิ่งไปกว่านั้น พระองค์ก็ยังมีพระราชประสงค์จะปลูกฝังคุณสมบัติ ให้นักเรียนเป็นคนขยันขันแข็ง สะอาดทั้งร่างกายและจิตใจ เป็นสุภาพบุรุษและสุภาพสตรี ซื่อสัตย์สุจริตมีอุปนิสัยใจคอดี และเป็นพลเมืองดีในที่สุด

เมื่อแรกเริ่มก่อตั้งนั้น โรงเรียนมีที่ตั้งอยู่ที่ศาลากลางสวน ในจวนของพระยานริศรราชกิจ (สาย โชติกเสถียร) ข้าหลวงใหญ่มณฑลพายัพในขณะนั้น ลักษณะการก่อตั้งโรงเรียนเป็นไปตามแนวพระดำริ ของสมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ที่ต้องการให้โรงเรียนหลวงตั้งอยู่ริมจวนข้าหลวง หรือในวัด ที่อยู่ไกล้จวนข้าหลวง เพื่อจะได้ช่วย เป็นธุระดูแลและให้ครูได้ตั้งใจสั่งสอนนักเรียน โรงเรียนหลวงที่ตั้งขึ้นมีจุดประสงค์สำคัญอีกประการหนึ่งคือ เพื่อเป็น โรงเรียนตัวอย่าง แก่โรงเรียนอื่นๆ ในเมืองเชียงใหม่ จึงมีชื่อเป็นที่รู้จักของคนสมัยนั้นว่า โรงเรียนประจำมณฑลพายัพ หรือโรงเรียนตัวอย่างประจำมณฑลพายัพ เริ่มต้นจากการสอนภาษาพื้นเมือง ภาษาไทย และวิชาชีพต่างๆ รวมทั้งการอบรมความประพฤติ ให้รู้จักรับผิดชอบ ในระยะแรกเริ่มนั้นจัดการศึกษาเป็นแบบสหศึกษา มีนักเรียนชาย หญิง พระภิกษุ สามเณร เรียนรวมกัน มีขุนอุปกรณ์ศิลปศาสตร์ ข้าหลวงธรรมการมณฑล เป็นครูใหญ่คนแรก

โรงเรียนหลวงประจำมณฑลพายัพ ซึ่งระยะแรกตั้งอยู่ที่ศาลากลางสวน ในจวนของข้าหลวงใหญ่ เริ่มมีจำนวนนักเรียนเพิ่มมากขึ้น จึงได้ขยายที่เรียนมาอยู่ที่โรงละคร ของเจ้าอินทวโรรสสุริยวงศ์ เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่องค์ที่ 8 เมื่อปี พ.ศ. 2444 แต่ภายหลังการศึกษาเพื่อให้เกิดความผสมผสานกลมกลืนกันในชาติ โดยใช้วิธีสอนหนังสือไทยกลางให้เหมือนกันทั่วประเทศ และเจ้าผู้ครองนครต่างๆ ในมณฑลพายัพต่างสนับสนุนการจัดการศึกษาของรัฐบาลอย่างดี สำหรับเมืองเชียงใหม่นั้น เจ้าอินทวโรรสสุริยวงค์ เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ได้สนับสนุนการตั้งโรงเรียนเพื่อสอนภาษาไทยชั้นสูง โดยได้บริจาคที่ดิน คือที่ดินตำบลสี่แยกถนนวโรรส ในเมืองเชียงใหม่ ซึ่งมีขนาดเนื้อที่ความยาว 37 วา 2 ศอก ความกว้าง 19 วา 2 ศอก และยกโรงเรือนซึ่งเป็นโรงละครเดิมจำนวน 1 หลัง ประกอบด้วยเสาไม้แก่นมีเครื่องบน และพื้นไม้จริงเพื่อให้สร้างโรงเรียนต่อไป สำหรับตัวอาคารของโรงเรียนหลังแรกนี้ ได้วางรูปแบบเป็นรูปทรงปั้นหยา มี 9 ห้อง มีขนาดความยาว 17 วา 2 ศอก ความกว้าง 6 วา มีเรือนโถงต่อจากเรือนเดิม เพื่อใช้เป็นที่นั่งเล่นหรือประโยชน์อื่นๆ รวม 4 ด้าน การก่อสร้างทำได้ถึงขั้นสร้างโครง และติดเครื่องบนแต่เนื่องจากขาดทุนทรัพย์การก่อสร้างโรงเรียน จึงหยุดชะงักไปชั่วคราว

ปี พ.ศ. 2445 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้พระยาสุรสีห์ วิสิษฐ์ศักดิ์ (เชย กัลยาณมิตร)ขึ้นมารับราชการตำแหน่ง ข้าหลวงใหญ่มณฑลพายัพ โดยเฉพาะทางด้านการศึกษานั้น พระยาสุรสีห์วิสิษฐ์ศักดิ์พยายามดำเนินการทุกวิถีทางในอันที่จะใช้ “การศึกษาแผนใหม่” เป็นเครื่องช่วยในการปฏิรูป มณฑลพายัพ โดยเริ่มจากการสร้างโรงเรียน ท่านได้มอบหมายให้ขุนอุปกรณ์ศิลปศาสตร์ ข้าหลวงธรรมการมณฑลพายัพ เป็นหัวหน้าบอกบุญเรี่ยรายเงิน จากเจ้านายฝ่ายเหนือและข้าราชการมณฑล ได้เงินจำนวนมาก การก่อสร้างโรงเรียนที่ เจ้าอินทวโรรสสุริยวงค์ได้ก่อสร้างค้างไว ้จึงได้เริ่มดำเนินการต่อ จนกระทั่งถึงปี พ.ศ. 2448 เมื่อพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 6 ครั้งยังดำรงพระอิสริยศเป็นสมเด็จพระบรม โอรสาธิราช สยามมงกุฏราชกุมาร ได้เสด็จประพาสมณฑลพายัพ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ เสด็จเยี่ยมโรงเรียนเมื่อวันที่ 24 ธันวาคม พ.ศ. 2448 ดังความปรากฏในลิลิตพายัพ ความว่า “…ครั้นรุ่งขึ้นพระองค์ทรงรัถยานขับรี่ สู่ที่ตั้งโรงเรียน อ่านเขียนหนังสือสยาม เล่าบ่นตามกำหนด หมดทั้งเลขวิทยา ราชาทอดพระเนตรเสร็จ ผันพักตร์เสด็จโดยบาท สู่อาวาสเจดีย์หลวง…” ในการเสด็จประพาสมณฑลพายัพครั้งนี้พระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัวได้โปรด พระราชทานทรัพย์ส่วนพระองค์ จำนวน 500 บาท สมทบการสร้างโรงเรียน และได้พระราชทานนามโรงเรียน ที่ก่อสร้างใหม่ว่า โรงเรียนยุพราชวิทยาลัย ซึ่งมีความหมายว่าเป็นโรงเรียนของสมเด็จพระยุพราช นั่นเอง

ข้อมูลปัจจุบัน

โรงเรียนยุพราชวิทยาลัย เป็นโรงเรียนรัฐบาลประจำจังหวัดเชียงใหม่ สังกัดสำนักงานเขตพื้นที่การศึกษามัธยมศึกษา เขต 34 (เชียงใหม่-แม่ฮ่องสอน) ตั้งอยู่กลางเมืองเชียงใหม่และอยู่บนเนื้อที่ 29 ไร่ 3 งาน เปิดการสอนตั้งแต่ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 1 – 6 แบบสหศึกษา ปัจจุบันเป็นศูนย์ส่งเสริมผู้มีความสามารถพิเศษทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี (โครงการ พสวท.) ประจำภาคเหนือ ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2527
รายนามผู้บริหารโรงเรียนยุพราชวิทยาลัย
ลำดับ รายนาม ระยะเวลาดำรงตำแหน่ง หมายเหตุ
1 หม่อมราชวงศ์จันทร์ มหากุล พ.ศ. 2432-2442
2 พระยาอุปกรณ์ศิลปศาสตร์ พ.ศ. 2442-2446
3 นายเงิน ตุลยสัชฎ์ พ.ศ. 2447-2448
4 นายอิน นุพงศ์ไทย พ.ศ. 2449-2449
5 ขุนประยุทธนิติสาร พ.ศ. 2450-2453
6 นายโชติ ไชยภัฏ พ.ศ. 2453-2453
7 รองอำมาตย์เอกหลวงสุนทรเสข พ.ศ. 2454-2456
8 รองอำมาตย์เอกหลวงสุทธิชัยนฤเวทย์ พ.ศ. 2457-2458
9 รองอำมาตย์ตรีหลวงวุฒิศรเนติสาร พ.ศ. 2459-2461
10 รองอำมาตย์เอกหลวงอาจวิชชาสรร (ทอง ชัยปาณี) พ.ศ. 2462-2467,พ.ศ. 2469-2474
11 รองอำมาตย์โทขุนชำนิอนุสาสน์ พ.ศ. 2467-2468
12 นายถวิล ดารากร ณ อยุธยา พ.ศ. 2475-2475
13 หลวงปราโมทย์จรรยาวิภาช พ.ศ. 2476-2478
14 นายเกยูร ผลาชีวะ พ.ศ. 2479-2487
15 นายชื่น จรินโท พ.ศ. 2488-2490
16 นายโปร่ง ส่งแสงเติม พ.ศ. 2491-2495
17 นายโสภิต ศุขเกษม พ.ศ. 2496-2510, พ.ศ. 2512-2515
18 นายสนอง มณีภาค พ.ศ. 2511-2512
19 นายสุเชฎฐ วิชชวุต พ.ศ. 2516-2520
20 นายบรรจง พงศ์ศาสตร์ พ.ศ. 2520-2525
21 นายสมชาย นพเจริญกุล พ.ศ. 2525-2535
22 นายประสิทธิ์ แสนไชย พ.ศ. 2535-2537
23 นายสุรชาติ ช่วงฉ่ำ พ.ศ. 2537-2540
24 นายสาหร่าย แสงทอง พ.ศ. 2541-2544
25 นายวีรยุทธ จงสถาพรพงศ์ พ.ศ. 2544-2547
26 นายประดิษฐ์ จันทร์แสนตอ พ.ศ. 2547-2549
27 นายบรรจง พลฤทธิ์ พ.ศ. 2549-2552
28 นายวิษณุ ไชยแก้วเมร์ พ.ศ. 2554-2557
29 นายบุญเสริญ สุริยา พ.ศ. 2557-2562
30 นายฐิตติณัฐ ศักดิ์ธนานนท์ พ.ศ. 2562-2563
– นายธนพล กมลหัตถ์ พ.ศ. 2563-ปัจจุบัน รองผู้อำนวยการ รักษาราชการในตำแหน่งผู้อำนวยการ

อาคารเรียน

 - งานระเบียบวินัย
 - งานคุณธรรมจริยธรรม
 - งานสารวัตรนักเรียน
 - งานจราจร และรักษาความปลอดภัย

เพลงประจำโรงเรียน

เพลง ยุพราช-บานเย็น (เพลงประจำสถาบัน)
เพลง ชาวบานเย็น
เพลง ใต้ร่มธงบานเย็น
เพลง ยุพราชอนุสรณ์
เพลง อย่าลืมบานเย็น
เพลง ยุพราชฯองอาจบานเย็น (เพลงพิเศษเนื่องในโอกาสเฉลิมฉลองครบรอบ 100 ปี การพระราชทานนาม “ยุพราชวิทยาลัย”)
เพลง ยุพราชร้อยปี (เพลงพิเศษเนื่องในโอกาสเฉลิมฉลองครบรอบ 100 ปี การพระราชทานนาม “ยุพราชวิทยาลัย”)

แผนการเรียนของโรงเรียนยุพราชวิทยาลัย

ระดับมัธยมศึกษาตอนต้น

ห้องเรียนโครงการจัดการเรียนการสอนตามหลักสูตรกระทรวงศึกษาธิการเป็นภาษาอังกฤษ (English Program)
ห้องเรียน Smart YRC
ห้องเรียนพิเศษวิทยาศาสตร์ คณิตศาสตร์ เทคโนโลยี และ สิ่งแวดล้อม
ห้องเรียนสำหรับนักเรียนหลักสูตรปกติ
ห้องเรียน international program

ระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย

ห้องเรียนสำหรับนักเรียนห้องเรียนพิเศษวิทยาศาสตร์ คณิตศาสตร์ เทคโนโลยี และ สิ่งแวดล้อม และนักเรียนทุนโครงการ พสวท. (ผู้มีความสามารถพิเศษทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี)
แผนการเรียนวิทยาศาสตร์-คณิตศาสตร์ และ นักเรียนความสามารถพิเศษด้านคณิตศาสตร์
แผนการเรียนวิทยาศาสตร์-คณิตศาสตร์ และ นักเรียนความสามารถพิเศษด้านภาษาอังกฤษ
แผนการเรียนวิทยาศาสตร์-คณิตศาสตร์ และ นักเรียนความสามารถพิเศษด้านภาษาไทย
แผนการเรียนวิทยาศาสตร์-คณิตศาสตร์
แผนการเรียนวิทยาศาสตร์-คณิตศาสตร์พิเศษ (SMART YRC)
ห้องเรียนสำหรับนักเรียนผู้มีความสามารถพิเศษทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีภาคสมทบ (โครงการ พสวท.สมทบ)
แผนการเรียนวิทยาศาสตร์-คณิตศาสตร์
แผนการเรียนภาษาอังกฤษ-คณิตศาสตร์
แผนการเรียนภาษาอังกฤษ-ภาษาฝรั่งเศส
แผนการเรียนภาษาอังกฤษ-ภาษาจีน
แผนการเรียนภาษาอังกฤษ-ภาษาญี่ปุ่น
ห้องเรียนโครงการจัดการเรียนการสอนตามหลักสูตรกระทรวงศึกษาธิการเป็นภาษาอังกฤษ (English Program)

แผนการเรียนพิเศษของโรงเรียนยุพราชวิทยาลัย

โครงการโรงเรียนมาตรฐานสากล(World-Class Standard School)
โครงการจัดการเรียนการสอนตามหลักสูตรกระทรวงศึกษาธิการเป็นภาษาอังกฤษ (English Program)
โครงการหลักสูตรนานาชาติ (International Program)
โครงการห้องเรียนพิเศษวิทยาศาสตร์ คณิตศาสตร์ เทคโนโลยี และ สิ่งแวดล้อม
โครงการส่งเสริมผู้มีความสามารถพิเศษทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี (โครงการ พสวท.) ประจำภาคเหนือ
โครงการส่งเสริมผู้มีความสามารถพิเศษทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีภาคสมทบ (โครงการ พสวท.สมทบ)
โครงการส่งเสริมผู้มีความสามารถพิเศษด้านคณิตศาสตร์ ภาษาอังกฤษ และภาษาไทย
โครงการSmart YRC. ส่งเสริมทางด้านวิทยาศาสตร์ คณิตศาสตร์และคอมพิวเตอร์

บุคคลที่มีชื่อเสียงที่สำเร็จการศึกษาจากโรงเรียนยุพราชวิทยาลัย

ดูเพิ่มที่ บุคคลจากโรงเรียนยุพราชวิทยาลัย

ยิ่งลักษณ์ ชินวัตร – อดีตนายกรัฐมนตรีคนที่ 28 ของไทย (นายกรัฐมนตรีหญิงคนแรกของไทย) เลขประจำตัว 19582 รุ่น “บัวเกี๋ยง” ศิษย์เก่าดีเด่นยุพราช ปี พ.ศ. 2548
บุญเท่ง ทองสวัสดิ์ – อดีต รัฐมนตรี รองนายกรัฐมนตรี และ ประธานสภาผู้แทนราษฏร (9 พฤษภาคม 2522 – 19 มีนาคม 2526)
ไกรสร ตันติพงศ์ – อดีตรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ และอดีตรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงอุตสาหกรรม เลขประจำตัว 2745 รุ่น “ศรีบุญเรือง”
ปรีดา พัฒนถาบุตร – อดีตรัฐมนตรีว่าการทบวงมหาวิทยาลัย และอดีตสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรจังหวัดเชียงใหม่
เลิศ ชินวัตร – อดีตสมาชิกสภาจังหวัดเชียงใหม่ และอดีตสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรจังหวัดเชียงใหม่
พล.ต.ต.พีรพันธุ์ เปรมภูติ – อดีตเลขาธิการสำนักงานป้องกันและปราบปรามการฟอกเงิน และ อดีตปลัดสำนักนายกรัฐมนตรี
กฤษดาภรณ์ เสียมภักดี – อดีตรองผู้ว่าราชการจังหวัดลำพูน, เชียงใหม่ และอดีตสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรจังหวัดเชียงใหม่
ศาสตราจารย์กิตติคุณ ดร.ประเสริฐ ณ นคร – อดีตนายกราชบัณฑิตยสถาน และนักวิจัยดีเด่นแห่งชาติปี พ.ศ. 2531
ศาสตราจารย์ สุกิจ นิมมานเหมินท์ – เลขาธิการจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย (2481) รักษาการคณบดีคณะอักษรศาสตร์และวิทยาศาสตร์ (2483) สมาชิกพฤฒสภา (2489) รัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการ (2491-2492) เอกอัครราชทูตไทยประจำประเทศอินเดีย (2502) เอกอัครราชทูตไทยประจำประเทศสหรัฐอเมริกา (2506) สมาชิกสภานิติบัญญัติแห่งชาติ (2515) นายกสภามหาวิทยาลัยเชียงใหม่ (2515-2517) รองนายกรัฐมนตรี (2516-2519) และราชบัณฑิต ได้รับพระราชทานเข็มดุษฎีมาลา ศิลปวิทยา
ศาสตราจารย์ ดร.วิภาต บุญศรี วังซ้าย – อดีตอธิการบดี สถาบันเทคโนโลยีการเกษตรแม่โจ้ และอดีตสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร จังหวัดแพร่
ไพบูลย์ มุสิกโปดก – ศิลปินแห่งชาติ สาขาทัศนศิลป์ ภาพถ่ายศิลปะ ประจำปี พ.ศ. 2547
นารากร ติยายน – ผู้ประกาศข่าวประจำสถานีโทรทัศน์ช่องวันเอชดี
พิมลวรรณ หุ่นทองคำ – ผู้ประกาศข่าวประจำสถานีโทรทัศน์ไทยทีวีสีช่อง 3