วันดีวันเสีย ตำราล้านนาโบราณ
ตำราปื้นเมืองโบราณ ตำราโบราณเกี่ยวกับ วันดี-วันเสีย ในการทำการมงคล เพื่อให้เป็นแนวทางในการประกอบพิธีกรรมต่างๆ
ความเป็นมาของความเชื่อและศรัทธาในสังคมล้านนามีวิวัฒนาการ ก่อนที่คนล้านนาจะหันมานับถือพุทธศาสนาอย่างเคร่งครัด คนล้านนาเชื่อในสิ่งเหนือธรรมชาติ เชื่อเรื่องวิญญาณ นับถือผี บูชาสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ว่าสามารถปกป้องคุ้มครองผู้คนในชุมชนให้อยู่เย็นเป็นสุข เวลาคนล้านนาจะประกอบกิจกรรมใด จึงยึดถือในสิ่งที่เป็นสิริมงคล เชื่อในฤกษ์ยามเป็นหลัก วันไหนวันดี วันไหนไม่ดี วันไหน ยามใด ข้างขึ้นหรือแรม เดือนอะไร ทั้งหมดนี้เป็นสำเหนียกของคนล้านนาโบราณเสมอมา
เดือน วันเสีย
เดือน เกี๋ยง ห้า เก้า เสียวัน อาทิตย์ จันทร์
เดือน ยี่ หก สิบ เสียวัน อังคาร
เดือน สี่ แปด สิบสอง เสียวัน พุธ ศุกร์
เดือน สาม เจ็ด สิบเอ็ด เสียวัน เสาร์ พฤหัสบดี
กิจกรรม วันดี
นุ่งผ้าใหม่ อาทิตย์ จันทร์ อังคาร พฤหัสบดี ศุกร์ –
สระผม อาทิตย์ จันทร์ อังคาร พฤหัสบดี ศุกร์ เสาร์
ตัดผม อาทิตย์ จันทร์ พฤหัสบดี
ศุกร์ เสาร์ –
ตัดเล็บ จันทร์ พุธ ศุกร์
วันนำโจค ทั้งข้างขึ้น-ข้างแรม
วันเสียตามตำราล้านนาพื้นเมือง ข้างขึ้นและข้างแรม (ของทุกๆ เดือน) ปัยจัยเหตุ
1 ค่ำ จ๊างแก้วขึ้นสู่โรงธรรม ดี
2 ค่ำ ฟังธรรมกล๋างป่าจ๊า ไม่ดี
3 ค่ำ ล้างมือถ้าคอยกิ๋น ดี
4 ค่ำ นอนปล๋ายติ๋นตากแดด ไม่ดี
5 ค่ำ ผีแววล้อมปองเอา ไม่ดี
6 ค่ำ ลงสะเปาไปก๊า ดี
7 ค่ำ เคราะห์อยู่หน้าต๋าจน ไม่ดี
8 ค่ำ สาละวนบ่เมี้ยน ไม่ดี
9 ค่ำ ถูกเสี้ยนพระราม ไม่ดี
10 ค่ำ หาความงามบ่ได้ ไม่ดี
11 ค่ำ ขี้ฮ้ายกล๋ายเป๋นดี ดี
12 ค่ำ บ่มีดีสักอย่าง ไม่ดี
13 ค่ำ จัยยะปราบจมปู ดี
14 ค่ำ สัตถูปองฆ่า ไม่ดี
15 ค่ำ ถูกแม่ผีหลวง ไม่ดี
วันจ๋ม – วันฟู
วันจ๋มเป๋นวันเสีย วันฟูเป๋นวันดี
เดือน วันฟู วันจ๋ม
เกี๋ยง จันทร์ ศุกร์
ยี่ อังคาร อาทิตย์
สาม พุธ อาทิตย์
สี่ พฤหัสบดี จันทร์
ห้า ศุกร์ เสาร์
หก เสาร์ พุธ
เจ็ด อาทิตย์ พฤหัสบดี
แปด พุธ อาทิตย์
เก้า พฤหัสบดี จันทร์
สิบ ศุกร์ อังคาร
สิบเอ็ด เสาร์ พุธ
สิบสอง อาทิตย์ พฤหัสบดี
วัน ป่ายเข้า-วันป่ายออก(ป่ายเข้าดี)
เดือน -ป่ายเข้า -ป่ายออก
เกี๋ยง- เสาร์ -อาทิตย์
ยี่ -ศุกร์- เสาร์
สาม -อาทิตย์- จันทร์
สี่ -พุธ -พฤหัสบดี
ห้า- อังคาร -พุธ
หก -พฤหัสบดี- ศุกร์
เจ็ด -อังคาร -จันทร์
แปด- พฤหัสบดี- ศุกร์
เก้า- พุธ- พฤหัสบดี
สิบ -อังคาร -พุธ
สิบเอ็ด- จันทร์- อาทิตย์
สิบสอง -อาทิตย์ -จันทร์
วันขึ้นบ้านใหม่ ถ้าเดือนนั้นได้ฤกษ์ตรงวันใดโบราณเปิ้นว่าหื้อทำดังนี้
อาทิตย์ ให้กินข้าว3คำแล้วขึ้นก่อน ดี
จันทร์ เอาของหอมขึ้นก่อน ดีนัก
อังคาร เอาน้ำใส่หม้อใส่ใหขึ้นก่อนดีนัก
พุธ เอาข้าวเปลือกขึ้นก่อนดี
พฤหัสบดี เอาดอกไม้ของหอมใส่ขันขึ้นก่อนดี
ศุกร์ เอาดอกไม้สีขาวใส่ขันขันขึ้นก่อนดี
เสาร์ ทำเป็นโกธแค้นให้ลูกเมียก่อนแล้วขึ้นดี
(ห้ามใช้วาจาดุด่า)
ความแตกต่างของชื่อปีของล้านนาไทย กับไทยภาคกลางมี ๒ อย่างด้วยกัน คือ ของล้านนาไทยนับเหมือนกัน ไทยภาคกลางนับเหมือนเขมร ซึ่งแตกต่างกันมากคือ ปี๋ไก๊ ของล้านนาไทย หมายถึง จ๊าง ส่วนไทยภาคกลางว่า ปีกุน หมายถึง หมู
